متن و ترجمه صیدنه و نسخ آن

یغما آذر 1352 – شماره 303

“ایرج افشار متن و ترجمهء صیدنه و نسخ آن* ترجمهء کتاب صیدنهء بیرونی توسط ابو بکر بن علی بن عثمان بن اسفرا الکاسانی(کاسان‌ از بلاد ماوراء النهر)-که به استناد دو عبارت مسطور بر صفحهء عنوان و داخل اوراق نسخهء قدیمی فارسی به قاضی جلال الدین کاسانی و قاضی جلال معروف بوده است به-فارسی نقل‌ شده و چون مترجم،اثر خود را به نام سلطان ایلتتمش شمس الدین القطبی سرسلسلهء خاندان‌ شمسیهء هند به‌انجام رسانیده بنابراین این ترجمه در یکی از سالهای 607 تا 633 که دوران‌ سلطنت آن پادشاه است به جامهء پارسی درآمده است. -آیا ممکن است که ابو ریحان کلمات تلبینه یا تنبینه یدون به‌دست دادن شرحی در باب‌ آن در کتاب مندرج بنحوی که نسخهء فعلی عربی حاکی است ساخته باشد؟ -آیا مترجم،مطالب اضافی در متن فارسی را از مأخذ دیگر آورده است؟ -آیا مترجم آراء وعقاید خود را برین متن الحاق کرده است؟ -اگر متن عربی صیدنه مبسوطتر از صورت فعلی بوده است کدام یک از نسخه‌های‌ فارسی بازگو کننده و نشان‌دهندهء آن صورت اصیل تواند بود،نسخهء مفنیسا که قدیمیترین‌ نسخه است و خواص ادویه در آن جدا شده؟یا نسخهء اصفهان که رونویس نسخهء مفقودهء نوشته شده در خوارزم و مورخ 737 و طبعا از روی نسخه‌ای نزدیک به زمان ترجمه نقل شده بوده‌ است و خواص ادویه در سال 737 هم ذیل و همراه هر یک از ادویه قرار داشته است.”